Czym jest tymczasowe aresztowanie?
Tymczasowe aresztowanie należy do tzw. środków zapobiegawczych, podobnie jak np. poręczenie majątkowe. Celem tymczasowego aresztowania jest ochrona postępowania karnego przed zakłóceniami, jak ucieczka podejrzanego/oskarżonego lub matactwo. Tymczasowe aresztowanie jest najbardziej dotkliwym środkiem. Przypomina wykonywanie kary pozbawienia wolności. Jednak rygory nakładane na aresztowanego są nawet większe niż po skazaniu. Dlatego kluczowa jest pomoc z zewnątrz, obrońcy oraz rodziny. O tymczasowym aresztowaniu decyduje sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek prokuratora. Po wpłynięciu aktu oskarżenia decyzję podejmuje sąd, który rozpoznaje sprawę.
Przesłanki ogólne aresztu tymczasowego
Areszt tymczasowy można stosować wobec oskarżonego. Natomiast wobec podejrzanego tylko wtedy, gdy wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Przepisy dotyczące oskarżonego dotyczą więc także podejrzanego określonego powyżej.
Areszt można stosować tylko:
- w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania;
- gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa;
- wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.
Przesłanki szczególne aresztu tymczasowego
Tymczasowe aresztowanie można stosować, jeżeli zachodzi:
- uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju miejsca stałego pobytu;
- uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.
Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.
Tymczasowe aresztowanie można zastosować także wyjątkowo, gdy istnieje uzasadniona obawa, że oskarżony któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
Kiedy nie stosuje się tymczasowego aresztowania
Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy wystarczający jest inny, wolnościowy środek. Sąd stosując areszt może też zastrzec, że zmieni się on na poręczenie majątkowe w przypadku wpłaty wyznaczonej kwoty w określonym terminie.
Jeżeli szczególne względy nie stoją na przeszkodzie należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
- spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo;
- pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.
Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia.
Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku.
Dwa ostatnie ograniczenia dotyczące przewidywanej albo grożącej kary nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości.
Ile może trwać tymczasowe aresztowanie?
Areszt tymczasowy może trwać bardzo długo, nawet kilka lat. Co prawda kodeks postępowania karnego zawiera określone limity, ale można przedłużać areszt ponad te limity w pewnych sytuacjach na dalsze okresy, bez ściśle oznaczonego ostatecznego górnego pułapu. Podstawowy okres w dochodzeniu/śledztwie to maksymalnie 3 miesiące. Jeżeli postępowanie przygotowawcze trwa dłużej areszt można przedłużać na dalsze okresy do 12 miesięcy łącznie. Do czasu wydania pierwszego wyroku w sprawie przez sąd pierwszej instancji są to 2 lata.
Jednakże sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzone jest postępowanie może przedłużyć areszt ponad powyższe limity 12 miesięcy i 2 lat w sytuacjach oznaczonych, gdy np. sprawa jest szczególnie zawiła lub występuje celowe przewlekanie przez oskarżonego, na dalsze okresy. Każdy z takich okresów może mieć 6 miesięcy maksymalnie.
Widzenia z obrońcą jako pomoc tymczasowo aresztowanemu
Tymczasowe aresztowanie jest sytuacją, kiedy posiadanie profesjonalnego obrońcy jest w istocie praktyczną koniecznością i podstawową formą pomocy tymczasowo aresztowanemu. Może to być obrońca ustanowiony przez oskarżonego przed aresztowaniem albo obrońca ustanowiony przez bliskich. Wtedy udaje się on do aresztu celem potwierdzenia, że osadzony chce korzystać z jego usług.
Zgodę na widzenia oskarżonego z obrońcą musi wydać w formie zarządzenia organ, do którego dyspozycji pozostaje aresztowany. W postępowaniu przygotowawczym jest to prokurator. W trakcie procesu sądowego sąd rozpoznający sprawę. Istotne jest, że organ taki musi dać zgodę obrońcy, co nie występuje w przypadku zgody na widzenia z innymi osobami np. najbliższymi. Tak więc czasem obrońca może być jedynym, który może widzieć się z oskarżonym/podejrzanym i udzielić mu zarazem profesjonalnej pomocy. Aresztowany może porozumiewać się z obrońcą osobiście bez udziału innych osób lub korespondencyjnie. Prokurator może zastrzec, że będzie przy tym obecny sam lub osoba upoważniona, ale tylko w ciągu pierwszych 14 dni od aresztowania. To samo dotyczy korespondencji.
Widzenia z osobami najbliższymi jako pomoc tymczasowo aresztowanemu
Organ dysponujący, prokurator lub sąd może wydać zgodę na widzenie oskarżonego z najbliższymi. Są to małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, rodzeństwo, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, osoba przysposobiona oraz jej małżonek, a także powinowaty w tej samej linii lub stopniu.
W przypadku odmowy widzenia przysługuje zażalenie. Zgodę na widzenie z dziećmi uzyskuje się na wniosek przedstawiciela ustawowego np. drugiego rodzica. Osobie tymczasowo aresztowanej przysługuje co najmniej jedno widzenie miesięcznie z osobą najbliższą. Odmowa zgody może nastąpić tylko, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że widzenie zostanie wykorzystane do:
- bezprawnego utrudnienia postępowania karnego;
- popełnienia przestępstwa, w szczególności podżegania do przestępstwa.
Widzenia są pod nadzorem funkcjonariusza Służby Więziennej w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt osadzonego z odwiedzającym. Organ dysponujący może wydać zgodę na kontakt bezpośredni. Wtedy osadzony może spożywać napoje i żywność zakupione w areszcie przez osoby odwiedzające.
Korespondencja tymczasowo aresztowanego
Korespondencja prywatna osoby tymczasowo aresztowanej podlega kontroli organu dysponującego. Może to być zatrzymanie, nadzór, czyli zapoznanie się z treścią lub cenzura, czyli usunięcie części treści. Kontrolę może też zastosować dyrektor aresztu samodzielnie powiadamiając aresztowanego, sędziego penitencjarnego i organ dysponujący. Korespondencję urzędową przesyła się za pośrednictwem organu dysponującego. Przy czym do obrońcy w sprawie powinna ona być przesłana bezpośrednio, chyba że organ dysponujący w szczególnie uzasadnionych przypadkach zarządzi inaczej. Korespondencję do organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości, innych organów państwowych, organów samorządu terytorialnego również przesyła się bezpośrednio do tych organów, chyba że organ dysponujący zarządzi inaczej. Korespondencję prywatną można przekazywać administracji aresztu w dni robocze, urzędową codziennie. W przypadku listu trzeba go opłacić.
Korzystanie z telefonu przez tymczasowo aresztowanego
Osadzony w areszcie tymczasowym może korzystać wyłącznie z aparatu samoinkasującego w areszcie, co najmniej raz w tygodniu. Częstotliwość, dni i godziny korzystania z aparatu są określone w każdym areszcie w tzw. porządku wewnętrznym ustalonym przez dyrektora aresztu. Są tam zresztą zawarte inne cenne informacje co do widzeń i paczek, co, jak i kiedy. Na korzystanie z aparatu zgody udziela organ dysponujący, tak jak w większości istotnych spraw. Można dzwonić bez przeszkód do obrońcy lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. W szczególnych sytuacjach, gdy niezwłoczny kontakt jest niezbędny dyrektor aresztu może udzielić zgody na kontakt telefoniczny poza terminami ustalonymi w porządku wewnętrznym. Wcześniej prawnik musi podać numer, pod jaki aresztowany będzie dzwonił. Może też być on podany w zarządzeniu o zgodzie na korzystanie z aparatu. Do innych osób można dzwonić wyjątkowo, gdy kontakt bezpośredni z nimi jest niemożliwy lub bardzo utrudniony, w szczególnych sytuacjach. Wymaga to każdorazowo zgody organu dysponującego. Zgoda na rozmowy z prawnikiem uprawnia do wielokrotnych rozmów. Odmowa korzystania z aparatu może być wydana z tych samych powodów co odmowa widzeń z bliskimi.
Zezwolenie na opuszczenie zakładu przez tymczasowo aresztowanego
W wyjątkowych przypadkach można uzyskać tzw. przepustkę losową. Jest to np. choroba osoby bliskiej lub śmierć. W takiej sytuacji dyrektor aresztu zezwala na jego opuszczenie na czas do 5 dni w asyście funkcjonariusza, osoby godnej zaufania lub samodzielnie. Wymagana jest też zgoda organu, do którego dyspozycji pozostaje aresztowany.
Zgoda na widzenie sądowe
Tymczasowo aresztowany może się spotkać z rodziną podczas rozprawy lub posiedzenia w sądzie. Zarządzenie wydaje sędzia przewodniczący rozprawy lub posiedzenia. Czas takiego spotkania to maksymalnie 15 minut, podczas których można np. przekazać istotne informacje. W sytuacji aresztu każda chwila z bliskimi jest bezcenna i stanowi pomoc mentalną.
Paczki żywnościowe i higieniczne jako pomoc dla tymczasowo aresztowanego
Tymczasowo aresztowany może dokonywać zakupów w areszcie. Dotyczy to produktów żywnościowych i tytoniowych oraz innych produktów dostępnych w sprzedaży w areszcie. Pieniądze na to pochodzą z depozytu, na który składają się środki przekazane przez tymczasowo aresztowanego przy przyjęciu do aresztu oraz wpłacone przez bliskich na konto aresztu z podaniem imienia i nazwiska oraz imienia ojca aresztowanego w tytule.
Aresztowany może zamówić raz w miesiącu paczkę żywnościową, w skład której wchodzą artykuły żywnościowe lub wyroby tytoniowe zakupione za pośrednictwem aresztu. Paczka higieniczna jest realizowana w ten sam sposób, w przypadku zamówienia za pośrednictwem aresztu. Pomóc aresztowanemu w ten sposób mogą też osoby najbliższe. Trzeba wypełnić formularz i opłacić zamówienie. W tym celu trzeba wejść na stronę konkretnego aresztu. Tam jest formularz i numer konta do wpłaty za zamówienie, a także link do listy dostępnych artykułów żywnościowych/higienicznych z cenami. Opłaty i zamówienia można też zwykle dokonać bezpośrednio w kantynie podczas widzenia. Aresztowany może posiadać w celi 6 kg jedzenia i 9 litrów napojów, także w paczce nie może być więcej. Paczki żywnościowe i higieniczne zamawia się oddzielnie.
Paczka z odzieżą oraz leki jako pomoc dla tymczasowo aresztowanego
Tymczasowo aresztowany może korzystać z własnej odzieży, obuwia i bielizny w sposób określony w porządku wewnętrznym i ewentualnie przez organ dysponujący. Za zgodą organu dysponującego oraz dyrektora aresztu można korzystać z wyżywienia, leków oraz środków higieny spoza aresztu. Niewątpliwie dużą pomocą dla aresztowanego jest wysłanie tzw. paczki odzieżowo-higienicznej. Do wysłania paczki odzieżowo-higienicznej oraz leków potrzebny jest tzw. talon, który aresztowany może uzyskać w areszcie i przekazać na zewnątrz. Do wysłania leków jest potrzebna dodatkowo opinia pozytywna lekarza w areszcie. W paczce oczywiście nie może być przedmiotów niedozwolonych oraz substancji typu narkotyki, artykułów, których sprawdzenie jest niemożliwe bez naruszenia w istotny sposób ich zawartości, jak też artykułów w opakowaniach utrudniających ich kontrolę. Talon dokładnie określa liczbę i rodzaj artykułów w paczce. Część talonu trzeba nalepić wewnątrz paczki, a część na zewnątrz. Szczegóły przesyłania paczek z zewnątrz mogą odmiennie wyglądać w różnych aresztach. Trzeba sprawdzać na stronie konkretnej jednostki.
Jak konkretnie można pomóc tymczasowo aresztowanemu
- ustanowić obrońcę, jeżeli aresztowany go jeszcze nie posiada, który uzyska wymagane prawem zgody od prokuratora bądź sądu i przystąpi do obrony oraz spróbuje „wyciągnąć” osadzonego z aresztu;
- chodzić na uzyskane widzenia dla wsparcia moralnego;
- wysyłać i zamawiać paczki, jeżeli jest taka możliwość;
- wysyłać pieniądze do aresztu, z których może skorzystać osadzony.
Co do pieniędzy, część z nich jest przekazywana na tzw. żelazną kasę. Są to środki, które otrzymuje aresztowany po zakończeniu aresztu. Jest to 50% wpłaty, aż do uzbierania wymaganej przepisami kwoty, ale nie więcej niż około 340 zł maksymalnie co do 1 przelewu. Dlatego lepiej przesyłać większe kwoty jednorazowo niż małe wielokrotnie. Ze 100 zł aresztowany dostanie na początku tylko 50, a z 1000 zł będzie to 660 zł.
Generalnie warto korzystać z wszystkich dostępnych prawem środków, aby aresztowany przetrwał ten trudny czas w jak najlepszym stanie. Każdy areszt ma swój porządek wewnętrzny, z którym należy się zapoznać, aby korzystać w pełni z uprawnień. Przydatne informacje co do widzeń i paczek, w tym numery kont są też na stronie internetowej każdego aresztu śledczego.
Jeżeli potrzebują Państwo pomocy w realizacji uprawnień, jakie ma tymczasowo aresztowany i jego najbliżsi zapraszam do kontaktu. Każda chwila spędzona w areszcie tymczasowym jest chwilą straconą. Zapewniam kompleksowe, profesjonalne wsparcie w uchyleniu aresztu tymczasowego bądź zmianie na środek wolnościowy w postaci dozoru lub poręczenia majątkowego. Pomogę też w uzyskaniu zgody od prokuratora albo sądu na widzenie lub kontakt telefoniczny.
